انواع بکاپ، بررسی کامل ۱۵ نوع روش پشتیبان‌گیری داده‌ها

از‌دست‌رفتن داده‌ها یکی از رایج‌ترین مشکلات در حوزه‌ی فناوری اطلاعات است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش بزرگی از خرابی‌ها به‌خاطر حملات ویروس‌ها و باج‌افزارها، خرابی سخت‌افزار و خطای انسانی رخ می‌دهد. بر‌اساس آمار، سالانه میلیون‌ها فایل حیاتی در اثر این عوامل از بین می‌روند و بازیابی آن‌ها بدون نسخه پشتیبان امکان‌پذیر نیست.

به‌همین‌خاطر، داشتن یک استراتژی مناسب برای پشتیبان‌گیری خیلی مهم است. انتخاب و پیاده‌سازی درست انواع بکاپ به سازمان‌ها و کاربران کمک می‌کند تا در زمان وقوع خطا یا حادثه، داده‌ها را به‌سرعت و با کم‌ترین هزینه بازیابی کنند. درک تفاوت میان انواع روش پشتیبان‌گیری پایه‌ای برای ایجاد یک سیستم امن و پایدار محسوب می‌شود و نخستین گام در محافظت از داده‌ها به شمار می‌آید.

بکاپ چیست و چرا انواع آن مهم است؟

به‌طور‌ ساده، بکاپ یا پشتیبان‌گیری به فرآیند کپی و ذخیره‌سازی اطلاعات گفته می‌شود که هنگام حذف، خرابی یا حمله، بتوان داده‌ها را بازیابی کرد.برای آشنایی بیش‌تر با این مفهوم می‌توانید با مطلب بک آپ چیست را در وبلاگ آروان‌کلاد مطالعه کنید. 

اهمیت شناخت انواع بکاپ در این است که هر روش، شیوه‌ای متفاوت برای حفاظت از داده‌ها ارایه می‌دهد. برخی روش‌ها روی سرعت پشتیبان‌گیری تمرکز دارند، بعضی حجم ذخیره‌سازی را کاهش می‌دهند و گروهی دیگر امنیت بالاتری مهیا می‌کنند. انتخاب نادرست می‌تواند موجب شود در زمان نیاز، فرآیند بازیابی با مشکل یا تاخیر جدی مواجه شود.

از‌دست‌رفتن داده‌ها فقط به‌خاطر خطای انسانی یا خرابی سخت‌افزار نیست. عواملی مانند حوادث طبیعی (زلزله، آتش‌سوزی، سیل)، حملات سایبری و حتا مشکلات نرم‌افزاری نیز می‌توانند بانی نابودی اطلاعات شوند. به‌همین‌خاطر، داشتن استراتژی مشخص و استفاده از انواع روش پشتیبان‌گیری نقش کلیدی در تداوم فعالیت و امنیت داده‌ها دارد.

انواع اصلی بکاپ بر اساس روش پشتیبان‌گیری

سه روش پایه در میان انواع بکاپ وجود دارد که هسته‌ی اصلی همه استراتژی‌های پشتیبان‌گیری را تشکیل می‌دهند: بکاپ کامل (Full Backup)، بکاپ افزایشی (Incremental Backup) و بکاپ تفاضلی (Differential Backup). این روش‌ها در نحوه‌ی ذخیره داده‌ها، میزان استفاده از فضای ذخیره‌سازی و سرعت بازیابی با یک‌دیگر تفاوت دارند و هرکدام در شرایط خاصی بهترین انتخاب محسوب می‌شوند.

1. بکاپ کامل (Full Backup)

بکاپ کامل به این معناست که در هر بار اجرای عملیات، کل داده‌های سیستم بدون توجه به تغییرات به‌طور‌ کامل کپی و در محل مقصد ذخیره می‌شوند. در‌ نتیجه، هر نسخه بکاپ یک کپی کامل از تمام اطلاعات است و می‌تواند به‌تنهایی برای بازیابی استفاده شود. این روش ساده‌ترین و قابل‌اعتمادترین شکل پشتیبان‌گیری به شمار می‌رود و اغلب پایه‌ای برای سایر انواع بکاپ است.

مزایای بکاپ کامل

• انجام بازیابی سریع و آسان
• وابسته نبودن به نسخه‌های دیگر
• مناسب برای ایجاد نقطه مرجع در استراتژی‌های ترکیبی

معایب بکاپ کامل

• مصرف فضای ذخیره‌سازی بسیار بالا
• زمان‌بر بودن فرآیند بکاپ‌گیری
• فشار زیاد روی منابع سخت‌افزاری

موارد استفاده بکاپ کامل

• بکاپ کامل اغلب در کسب‌وکارهای کوچک با حجم داده محدود استفاده می‌شود.
• این روش برای بکاپ‌گیری دوره‌ای مانند نسخه‌های هفتگی یا ماهانه به کار می‌رود.
• زمانی به‌کار گرفته می‌شود که سرعت بازیابی داده‌ها اولویت اصلی باشد.

2. بکاپ افزایشی (Incremental Backup)

در بکاپ افزایشی، تنها تغییرات ایجادشده از آخرین بکاپ (کامل یا افزایشی) ذخیره می‌شود. برای شروع این روش ابتدا نیاز به یک بکاپ کامل اولیه داریم و سپس در هر مرحله فقط فایل‌های جدید یا تغییر یافته ذخیره می‌شوند. این ساختار باعث می‌شود سرعت بکاپ‌گیری بالا و فضای ذخیره‌سازی موردنیاز کم باشد، اما بازیابی داده‌ها پیچیده‌تر خواهد بود.

مزایای بکاپ افزایشی

• صرفه‌جویی در فضای ذخیره‌سازی
• افزایش سرعت بکاپ‌گیری روزانه
• کاهش فشار روی منابع سخت‌افزاری

معایب بکاپ افزایشی

• وابستگی به زنجیره کامل نسخه‌ها
• پیچیده شدن فرآیند بازیابی
• افزایش ریسک خرابی هنگام حذف یا آسیب یک نسخه

موارد استفاده بکاپ افزایشی

• بکاپ افزایشی اغلب در سازمان‌های بزرگ با تغییرات مداوم داده استفاده می‌شود.
• این روش برای اجرای بکاپ روزانه در کنار یک بکاپ کامل هفتگی به کار می‌رود.
• در محیط‌هایی به‌کار گرفته می‌شود که محدودیت فضای ذخیره‌سازی وجود دارد.

3. بکاپ تفاضلی (Differential Backup)

بکاپ تفاضلی، داده‌هایی را ذخیره می‌کند که از زمان آخرین بکاپ کامل تغییر کرده‌اند. تفاوت اصلی آن با بکاپ افزایشی این است که در تفاضلی، تغییرات همیشه نسبت به آخرین Full Backup اندازه‌گیری می‌شوند، نه نسبت به آخرین بکاپ افزایشی. به‌همین‌خاطر، بازیابی آسان‌تر از افزایشی است ولی حجم داده‌ها با گذشت زمان بیش‌تر می‌شود.

مزایای بکاپ تفاضلی

• بازیابی سریع‌تر نسبت به بکاپ افزایشی
• کاهش وابستگی به نسخه‌های متعدد
• ایجاد تعادل میان سرعت بکاپ‌گیری و بازیابی

معایب بکاپ تفاضلی

• افزایش تدریجی حجم بکاپ با گذر زمان
• نیاز به فضای ذخیره‌سازی بیش‌تر نسبت به بکاپ افزایشی
• طولانی شدن فرآیند بکاپ‌گیری در دوره‌های طولانی

موارد استفاده بکاپ تفاضلی

• بکاپ تفاضلی اغلب در سازمان‌های متوسط با حجم داده قابل‌مدیریت استفاده می‌شود.
• این روش برای اجرای بکاپ هفتگی در کنار یک بکاپ کامل اولیه به کار می‌رود.
• در محیط‌هایی به‌کار گرفته می‌شود که سرعت بازیابی اهمیت زیادی دارد.

انواع بکاپ بر اساس وضعیت سیستم

بکاپ‌ها می‌توانند بر‌اساس وضعیت سیستم در هنگام انجام عملیات به سه دسته تقسیم شوند: سرد، گرم و نیمه‌گرم. تفاوت این روش‌ها در میزان دسترس‌پذیری سیستم و ثبات داده‌هاست.

بکاپ سرد (Cold Backup)

در این روش، سیستم یا پایگاه داده به‌طور‌ کامل خاموش می‌شود و سپس عملیات بکاپ‌گیری انجام می‌گیرد. چون هیچ تغییری در داده‌ها رخ نمی‌دهد، بکاپ سرد از نظر ثبات و صحت داده‌ها قابل‌اعتمادترین نوع است. با‌ این‌ حال، به‌خاطر نیاز به توقف کامل سرویس‌ها، به‌طور‌ معمول در شرایطی استفاده می‌شود که قطعی سیستم قابل‌قبول باشد. 

بکاپ گرم (Hot Backup)

بکاپ گرم بدون خاموش کردن سیستم و در حالتی انجام می‌شود که کاربران هم‌چنان به داده‌ها دسترسی دارند. این روش امکان ادامه فعالیت سازمان را فراهم می‌کند، ولی به دلیل تغییرات هم‌زمان روی داده‌ها، مدیریت آن پیچیده‌تر است و فشار بیش‌تری به منابع وارد می‌کند.

بکاپ نیمه‌گرم (Warm Backup)

در روش بکاپ نیمه‌گرم سیستم روشن باقی می‌ماند، ولی دسترسی کاربران به داده‌ها محدود یا کند می‌شود. این روش باعث می‌شود داده‌ها تا حد زیادی پایدار بمانند و در‌عین‌حال سازمان دچار قطعی کامل نشود. به‌همین‌خاطر، اغلب در محیط‌هایی به کار می‌رود که نیاز به تعادل بین دسترس‌پذیری و ثبات وجود دارد.

انواع بکاپ بر‌اساس مکان ذخیره‌سازی

انتخاب مکان ذخیره‌سازی یکی از عوامل کلیدی در طراحی استراتژی بکاپ است. روش‌های مختلفی برای ذخیره‌ی نسخه‌های پشتیبان وجود دارد که هرکدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند.

1. بکاپ محلی (Local Backup)

بکاپ محلی به ذخیره داده‌ها روی تجهیزات داخلی مانند هارد اکسترنال، سرورهای NAS یا حتا نوارهای مغناطیسی گفته می‌شود. این روش به‌خاطر سرعت بالای انتقال و دسترسی سریع به داده‌ها محبوب است. نقطه‌ ضعف آن در این است که اگر حادثه‌ای مانند آتش‌سوزی، سرقت یا خرابی سخت‌افزاری رخ دهد، نسخه‌ی پشتیبان نیز در معرض خطر قرار می‌گیرد. به‌همین‌خاطر به‌طور‌ معمول فقط برای یک لایه‌ی اولیه‌ی در استراتژی پشتیبان‌گیری استفاده می‌شود.

2. بکاپ آف‌سایت (Offsite Backup)

در بکاپ آف‌سایت، نسخه‌های پشتیبان در یک مکان جغرافیایی متفاوت ذخیره می‌شوند؛ برای مثال در یک بانک، انبار امن یا شعبه‌ی دیگر سازمان. این روش مانع از نابودی کامل داده‌ها هنگام وقوع بلایای طبیعی، سرقت یا مشکلات محلی می‌شود. هرچند بازیابی داده‌ها در‌ این‌ حالت ممکن است زمان‌بر باشد و به لجستیک پیچیده‌تری نیاز داشته باشد.

3. بکاپ آنلاین (Online Backup)

این نوع بکاپ از راه اینترنت و به‌شکل خودکار انجام می‌شود و نیاز به حضور یا مداخله‌ی انسانی ندارد. داده‌ها اغلب به سرورهای شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات پشتیبان منتقل می‌شوند که امکان زمان‌بندی و اجرای مداوم را فراهم می‌کنند. نقطه‌ قوت آن سادگی استفاده و پیوستگی بکاپ است، ولی در عوض به سرعت و پایداری اینترنت وابسته است.

4. بکاپ ریموت (Remote Backup)

بکاپ ریموت از نظر مفهوم شبیه آف‌سایت است، ولی مدیریت آن به‌طور‌کامل از راه دور انجام می‌شود. در این روش سازمان‌ها می‌توانند بدون حضور فیزیکی به سرورها یا مراکز داده دسترسی داشته باشند و عملیات بکاپ یا بازیابی را مدیریت کنند. این شیوه برای شرکت‌های چند شعبه‌ای یا سازمان‌هایی که تیم IT متمرکز ندارند بسیار کاربردی است.

5. بکاپ ابری (Cloud Backup)

در بکاپ ابری داده‌ها روی سرورهای شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات ابری مانند AWS ،Azure یا Google Cloud ذخیره می‌شوند. مزیت این روش در مقیاس‌پذیری، امنیت بالا و دسترسی آسان از هر نقطه‌ی جهان است. کاربران می‌توانند فقط برای میزان فضایی که استفاده می‌کنند هزینه بپردازند و از امکاناتی مانند رمزنگاری و نسخه‌برداری چندلایه بهره‌مند شوند.

6. بکاپ (FTP Backup)

این روش مبتنی بر پروتکل انتقال فایل (FTP) است که در آن داده‌ها به سرورهای راه دور ارسال می‌شوند. به‌طور‌معمول شرکت‌های هاستینگ وب چنین قابلیتی را به مشتریان خود ارایه می‌دهند تا اطلاعات سایت یا دیتابیس به‌طور‌ مرتب ذخیره شود. هرچند، این روش ساده و اقتصادی است، ولی در زمینه‌ی امنیت و سرعت نسبت به بکاپ‌های ابری محدودتر عمل می‌کند.

7. بکاپ کامل (Full PC Backup)

این مدل بکاپ شامل تهیه یک ایمیج کامل از هارد سیستم است که همه‌چیز از‌جمله سیستم‌عامل، نرم‌افزارها و تنظیمات کاربر را در‌بر‌می‌گیرد. چنین نسخه‌ای بیش‌تر با نام دیسک نجات یا Recovery Image شناخته می‌شود و هنگام بروز مشکلات جدی مانند خرابی ویندوز یا حمله‌ی ویروس، امکان بازگرداندن سریع کل سیستم را فراهم می‌کند. البته حجم زیاد فایل ایمیج و زمان‌بر بودن فرآیند، از محدودیت‌های آن است.

مقایسه جامع انواع بکاپ

چگونه نوع بکاپ مناسب را انتخاب کنیم؟

انتخاب نوع بکاپ به عوامل مهمی بستگی دارد و نمی‌توان یک نسخه‌ی واحد برای همه‌ی سازمان‌ها تجویز کرد. حجم داده‌ها، سرعت تغییرات، بودجه در دسترس، نیازهای بازیابی (RTO/RPO) و سطح امنیتی مورد انتظار، معیارهایی هستند که تعیین می‌کنند کدام روش پشتیبان‌گیری برای شما کارآمدتر است. در ادامه، این عوامل را بررسی می‌کنیم.

حجم داده

سازمان‌هایی با حجم داده محدود (مانند دفاتر کوچک حسابداری) می‌توانند از بکاپ کامل دوره‌ای استفاده کنند؛ چون فضای ذخیره‌ی کافی دارند و بازیابی ساده برایشان مهم‌تر است. ولی شرکت‌های بزرگ با دیتابیس‌های چند ترابایتی اغلب به ترکیب بکاپ کامل و افزایشی روی می‌آورند تا هم در فضا صرفه‌جویی شود و هم فرآیند بکاپ سریع بماند.

فرکانس تغییرات

اگر داده‌ها به‌طور‌مداوم تغییر می‌کنند (مانند سامانه‌های بانکی یا فروشگاه‌های آنلاین)، بکاپ گرم یا افزایشی انتخاب بهتری است تا هم‌زمان با فعالیت سیستم بتوان پشتیبان گرفت. در مقابل، برای آرشیوهایی که تغییر کمی دارند، بکاپ سرد یا تفاضلی کفایت می‌کند.

RTO و RPO

اگر RTO (زمان مجاز بازیابی) کوتاه است (برای مثال مراکز درمانی یا سامانه‌های اضطراری)، نیاز به بازیابی سریع دارید؛ پس بکاپ کامل یا تفاضلی منطقی‌تر است.
هم‌چنین اگر RPO (حداکثر داده‌ی قابل‌قبول برای از‌دست‌رفتن) نزدیک به صفر باشد (مانند کارگزاری‌های بورس)، باید از بکاپ لحظه‌ای آنلاین یا ابری استفاده شود.

بودجه

کسب‌وکارهای کوچک با محدودیت مالی اغلب سراغ بکاپ محلی یا FTP می‌روند که هزینه‌‌ی کمی دارند. ولی سازمان‌های بزرگ‌تر که امنیت و سرعت برای‌شان حیاتی است، به‌سمت زیرساخت‌های ابری یا دیتاسنترهای اختصاصی حرکت می‌کنند.

امنیت

برای داده‌های حساس (مانند پرونده‌های بیماران یا اطلاعات محرمانه دولتی) باید بکاپ روی محیط‌های امن‌تر مانند آف‌سایت یا ابری رمزنگاری‌شده انجام شود. در مقابل، برای داده‌های عمومی‌تر مانند آرشیو ویدیوها، بکاپ محلی یا ریموت معمولی کافی است.

ابزارها و نرم‌افزارهای محبوب برای انواع بکاپ

انتخاب نرم‌افزار بکاپ به‌اندازه‌ی انتخاب نوع پشتیبان‌گیری اهمیت دارد. ابزارهای مختلف قابلیت‌هایی مانند بکاپ کامل، افزایشی، تفاضلی، ابری یا آفلاین را پوشش می‌دهند و متناسب با نیاز سازمان باید انتخاب شوند. در ادامه چند نمونه‌ی پرکاربرد معرفی می‌شود:

Veeam Backup & Replication

یکی از محبوب‌ترین نرم‌افزارهای سازمانی برای بکاپ ماشین‌های مجازی، دیتابیس‌ها و سرورهاست. این ابزار از بکاپ کامل، افزایشی و تفاضلی پشتیبانی می‌کند و امکان بازیابی فوری ماشین مجازی را دارد. Veeam هم‌چنین قابلیت Replication برای افزونگی داده و ذخیره روی فضای ابری مانند AWS و Azure را فراهم می‌کند.

Acronis Cyber Protect

ترکیبی از پشتیبان‌گیری و امنیت سایبری است. علاوه‌بر بکاپ کامل و افزایشی، امکاناتی مانند ضدبدافزار و ضد‌رمز‌افزار ارایه می‌دهد. برای کاربران خانگی تا سازمانی مناسب است و قابلیت ذخیره روی فضای محلی یا ابری اختصاصی Acronis را دارد.

Carbonite

ابزاری ساده‌تر که بیش‌تر برای کسب‌وکارهای کوچک و کاربران خانگی کاربرد دارد. بکاپ را به‌شکل آنلاین و خودکار انجام می‌دهد و داده‌ها روی سرورهای ابری رمزنگاری‌شده ذخیره می‌شوند. نقطه‌قوت آن سادگی در راه‌اندازی و پشتیبان‌گیری بی‌نیاز از دخالت کاربر است.

Veritas Backup Exec

یکی از قدیمی‌ترین و قابل‌اعتمادترین نرم‌افزارهای بکاپ سازمانی است. از رسانه‌های مختلف (دیسک، نوار، فضای ابری) پشتیبانی می‌کند و امکان بکاپ کامل، افزایشی و تفاضلی را به‌وجود می‌آورد. مزیت اصلی آن انعطاف‌پذیری بالا برای محیط‌های ترکیبی و دیتاسنترهای بزرگ است.

IDrive

یک سرویس بکاپ ابری محبوب بین کاربران فردی و کسب‌وکارهای کوچک است. از بکاپ کامل و افزایشی پشتیبانی می‌کند و امکان همگام‌سازی فایل‌ها بین چند دستگاه را مهیا می‌سازد. ویژگی مهم IDrive این است که فضای ذخیره زیاد با هزینه‌ی پایین ارایه می‌دهد.

جمع‌بندی

بکاپ‌گیری یکی از اصلی‌ترین اقدامات برای حفاظت از داده‌هاست و همان‌طور که دیدیم، روش‌های مختلفی برای آن وجود دارد. بکاپ کامل، افزایشی و تفاضلی هر کدام نقاط قوت و ضعف خود را دارند و در کنار آن‌ها، شیوه‌هایی مانند بکاپ سرد و گرم یا ذخیره‌سازی محلی و ابری نیز گزینه‌های متنوعی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. انتخاب هرکدام بستگی به حجم داده‌ها، حساسیت اطلاعات، بودجه و سرعت مورد نیاز در بازیابی دارد.

با‌ این‌ حال، تکیه بر یک روش به‌تنهایی کافی نیست. بهترین رویکرد، ترکیب چند استراتژی است؛ برای مثال اجرای بکاپ کامل هفتگی همراه با بکاپ افزایشی روزانه و ذخیره‌ی یک نسخه در فضای ابری. چنین ترکیبی هم امنیت داده‌ها را افزایش می‌دهد و هم هزینه‌ها و زمان بازیابی را متعادل می‌سازد. نکته کلیدی، اجرای منظم بکاپ و بررسی دوره‌ای صحت آن است؛ چون فقط در لحظه‌ی بحران ارزش واقعی یک بکاپ مشخص می‌شود.