وقتی شرایط بحرانی مانند قطعی طولانی، حمله‌ی سایبری یا خطای انسانی رخ می‌دهد، اولین دغدغه برای هر سازمان محافظت از داده‌ها در بحران است. از‌دست‌رفتن داده‌ها می‌تواند جریان فعالیت را متوقف کند و هزینههای زیادی به‌دنبال داشته باشد. برای همین، لازم است از همان ابتدا راهکارهایی برای کاهش ریسک و امنیت داده‌ها در شرایط اضطراری در نظر گرفته شود.
به‌طور خلاصه، بدون داشتن برنامه‌ی مشخص برای محافظت از داده‌ها در بحران، هر حمله یا خطای کوچکی می‌تواند به یک فاجعه‌ی جدی تبدیل شود. در ادامه، مهم‌ترین تهدیدها و آسیب‌پذیری‌ها را بررسی می‌کنیم تا بدانیم از کجا باید شروع کرد.
شناسایی تهدیدها و آسیب‌پذیری‌ها
در شرایط بحرانی، پیش از هر اقدامی باید بدانیم چه چیزهایی داده‌ها را تهدید می‌کند. حملات سایبری، بدافزارها و نشت اطلاعات از رایج‌ترین تهدیدات سایبری در بحران هستند. این موارد می‌توانند منجر به از بین رفتن داده یا دسترسی غیرمجاز به آن شوند.
علاوه‌بر‌این، نقاط ضعف داخلی یا همان آسیب‌پذیری‌ها مانند تنظیمات اشتباه سرورها، رمزهای عبور ضعیف یا نبودن فرآیندهای مشخص برای پشتیبان‌گیری، ریسک بحران را چند برابر می‌کند.
ارزیابی این تهدیدها بخش مهمی از مدیریت بحران داده‌ها است؛ چون فقط زمانی می‌توان راهکارهای موثر طراحی کرد که تصویر دقیقی از خطرات احتمالی وجود داشته باشد.
استراتژی‌های پیشگیری از بحران
برای این‌که در شرایط بحرانی بتوان داده‌ها را حفظ کرد، باید از قبل راهکارهای پیش‌گیرانه در نظر گرفته شود. این اقدامات کمک می‌کنند هم از بروز بحران جلوگیری شود و هم اگر مشکلی رخ داد، بازیابی سریع‌تر انجام گیرد.
1. پشتیبان‌گیری منظم از داده‌ها
داشتن نسخه‌های پشتیبان روی سرورهای جداگانه یا فضای ابری، مهم‌ترین اقدام پیش‌گیرانه است. این کار موجب می‌شود حتا اگر سیستم اصلی از کار افتاد، نسخه‌ی سالمی از اطلاعات در دسترس باشد. در همین زمینه، موضوع راهکار بازیابی از بحران اهمیت بسیاری دارد. از‌این‌رو، خواندن مقاله Disaster recovery چیست خالی از لطف نیست.
2. رمزگذاری داده‌ها
رمزگذاری فایل‌ها و پایگاه‌های اطلاعاتی مانع می‌شود افراد غیرمجاز بتوانند محتوای حساس را بخوانند. حتا هنگام نشت داده‌ها، رمزگذاری از سو‌استفاده جلوگیری می‌کند.
3. مدیریت دسترسی به داده‌ها
کنترل دسترسی باید بر‌اساس نقش و مسوولیت هر فرد تعریف شود. این روش خطر دسترسی‌های غیرضروری یا سو‌استفاده داخلی را کاهش می‌دهد و شفافیت بیش‌تری ایجاد می‌کند.
4. احراز هویت چندعاملی
استفاده از احراز هویت چندعاملی سبب می‌شود ورود به حساب‌ها فقط با داشتن رمز عبور انجام نشود. این روش با اضافه کردن یک لایه‌ی امنیتی دیگر، نفوذ به سیستم را برای مهاجمان بسیار دشوار می‌کند.
آموزش و آگاهی کارکنان
بخش زیادی از حوادث امنیتی نه به‌خاطر نقص‌های فنی، بلکه به‌دلیل اشتباه‌های انسانی اتفاق می‌افتد. کارمندی که روی یک لینک فیشینگ کلیک می‌کند یا بدون دقت فایل ناشناس را باز می‌کند، می‌تواند بهانه‌ای برای نفوذ مهاجمان باشد. از همین رو، آموزش کارکنان باید بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های محافظت از داده‌ها در بحران باشد. این آموزش‌ها می‌تواند شامل شناخت روش‌های رایج حمله، تمرین نحوه‌ی تشخیص پیام‌های مشکوک، رعایت اصول کار ایمن در فضای ابری و استفاده درست از ابزارهایی مانند احراز هویت چندعاملی باشد.
هم‌چنین ایجاد یک فرهنگ سازمانی که در آن امنیت اطلاعات ارزشمند تلقی شود، به کارکنان یادآوری می‌کند مسوولیت حفاظت از داده‌ها فقط بر‌عهده‌ی تیم IT نیست. بالا بردن سطح آگاهی کارکنان در نهایت به کاهش خطاهای انسانی و افزایش تاب‌آوری سازمان در برابر بحران‌های امنیتی منجر خواهد شد.
پاسخ به نقض داده‌ها
حتا اگر بهترین اقدامات پیش‌گیرانه هم انجام شود، باز هم امکان وقوع نقض داده وجود دارد. نکته‌ی مهم این است که سازمان بتواند به‌سرعت واکنش نشان دهد و خسارت را به کم‌ترین حد ممکن برساند. شناسایی سریع الگوهای مشکوک و قطع دسترسی‌های آلوده اولین قدم است. پس از آن باید تیم‌های فنی روی محدود کردن دامنه‌ی حمله و بازیابی داده‌ها تمرکز کنند.
اقدام بعدی، اطلاع‌رسانی به ذی‌نفعان و مشتریان است. شفافیت در این مرحله اعتماد را حفظ می‌کند و مانع از تشدید بحران می‌شود. هم‌چنین لازم است در گزارش‌دهی به نهادهای قانونی یا تنظیم‌گر هم شفاف عمل شود. اجرای این فرآیندها بخشی از مدیریت بحران داده‌ها محسوب می‌شود و به سازمان کمک می‌کند اعتماد عمومی و اعتبار خود را از دست ندهد.
در‌نهایت، استفاده از راهکار بازیابی از بحران به سازمان امکان می‌دهد داده‌های از‌دست‌رفته را برگرداند و سرویس‌ها را در کم‌ترین زمان ممکن به حالت عادی بازگرداند. این اقدامات همراه با تحلیل پس از حادثه، پایه‌ای برای جلوگیری از تکرار رخدادهای مشابه در آینده خواهد بود.
استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت بحران
روش‌های سنتی مانند پشتیبان‌گیری یا رمزگذاری پایه‌های مهمی برای امنیت هستند، ولی برای مقابله با بحران‌های پیچیده‌ی امروز کافی نیستند. فناوری‌های نوین می‌توانند سرعت واکنش را بالا ببرند و سطح محافظت را چند برابر کنند.
1.فضای ابری
یکی از موثرترین ابزارها برای تاب‌آوری سازمان‌ها، استفاده از سرویس‌های ابری است. داده‌ها در محیط‌های توزیع‌شده ذخیره می‌شوند و یعنی اگر یک مرکز داده دچار مشکل شود، نسخه‌های دیگر هم‌چنان قابل دسترس خواهند بود. علاوه‌بر‌این، ارایه‌دهندگان معتبر خدمات ابری اغلب لایه‌های امنیتی پیشرفته مانند فایروال، مانیتورینگ ۲۴ ساعته و ابزارهای جلوگیری از نشت داده را هم ارایه می‌دهند. به‌همین‌خاطر است که امنیت در فضای ابری یکی از ستون‌های اصلی محافظت از داده‌ها در بحران است.
2. نرم‌افزارهای تشخیص و پاسخ سریع
سیستم‌های تشخیص نفوذ (IDS) و پاسخ خودکار (SOAR) با کمک هوش مصنوعی، توانایی شناسایی الگوهای مشکوک را در همان لحظات اولیه دارند. این فناوری‌ها می‌توانند تهدید را قرنطینه کرده و مانع از گسترش آن شوند. برای سازمانی که در شرایط بحران قرار دارد، چنین سرعتی حیاتی است، چون هر دقیقه تاخیر می‌تواند به معنای از‌دست‌رفتن حجم عظیمی از اطلاعات باشد.
3. مدیریت دسترسی و رمزگذاری پیشرفته
فناوری‌های جدید مدیریت هویت و دسترسی (IAM) امکان تعریف دقیق سطح دسترسی را دارند. به این معنا که هر کاربر فقط به داده‌های ضروری خودش دسترسی خواهد داشت. این موضوع خطر سو‌استفاده داخلی را کاهش می‌دهد. در کنار آن، الگوریتم‌های رمزگذاری پیشرفته مانند AES-256 یا رمزگذاری در حال انتقال (Encryption In Transit) مانع از رهگیری داده‌ها در مسیر انتقال می‌شوند.
4. هوش مصنوعی و تحلیل رفتار کاربران
ابزارهای مبتنی بر AI می‌توانند رفتار معمول کاربران را یاد بگیرند و هرگونه فعالیت غیرعادی را به‌سرعت گزارش دهند. برای مثال اگر کاربری در زمان یا مکان غیرمعمولی به داده‌های حساس دسترسی پیدا کند، سیستم هشدار می‌دهد. این روش که با عنوان User Behavior Analytics شناخته می‌شود، کمک بزرگی به شناسایی سریع تهدیدات داخلی و بیرونی است.
جمع‌بندی
تجربه نشان داده در هر بحرانی، آن چیزی که بیش‌تر از همه آسیب می‌بیند داده‌های حیاتی سازمان است. بدون داشتن برنامه‌ی مشخص برای محافظت از داده‌ها در بحران، کوچک‌ترین اختلال می‌تواند به توقف کامل فعالیت‌ها و از‌دست‌رفتن اعتماد مشتریان منجر شود.
اقداماتی مانند پشتیبان‌گیری منظم، رمزگذاری، محدود کردن دسترسی‌ها و آموزش کارکنان پایه‌های اصلی امنیت هستند. در کنار این‌ها، استفاده از راهکارهای مدرن مانند امنیت ابری و ابزارهای هوشمند تشخیص تهدید سرعت واکنش را بالا می‌برد و جلوی خسارت‌های بیش‌تر را می‌گیرد.
نکته مهم این است که حفاظت از اطلاعات فقط مسوولیت تیم فنی نیست و همه‌ی افراد سازمان در این فرآیند نقش دارند. اگر فرهنگ امنیتی جدی گرفته شود و پیشگیری همیشه در اولویت باشد، حتا بحران‌های بزرگ هم نمی‌توانند جریان کار و اعتبار سازمان را متوقف کنند.
