بکاپ‌گیری یکی از مهم‌ترین بخش‌های استراتژی حفاظت از داده‌ها در هر سازمان است. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد که هرکدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. یکی از این روش‌ها بکاپ سرد است که با نام پشتیبان‌گیری آفلاین هم شناخته می‌شود و اغلب زمانی انجام می‌گیرد که سیستم یا دیتابیس خاموش است.
اما پرسش اصلی این‌جاست: بکاپ سرد چیست و چرا اهمیت دارد؟ آیا می‌توان آن را روشی مطمین‌تر از بکاپ گرم دانست یا برعکس؟ آیا محدودیت‌های آن باعث می‌شود در بسیاری از موقعیت‌ها کارایی لازم را نداشته باشد؟ در ادامه به تعریف دقیق این روش، تفاوت آن با بکاپ گرم و نیمه‌گرم و هم‌چنین، بررسی مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.
پیشنهاد میکنیم اگر با تعریف دقیق بکاپ آشنایی ندارید مطلب بکاپ چیست را مطالعه کنید.
تعریف بکاپ سرد
بکاپ سرد که به آن پشتیبان‌گیری آفلاین هم می‌گویند، روشی است که در آن قبل از گرفتن نسخه‌ی پشتیبان، سیستم یا دیتابیس به‌طور کامل خاموش می‌شود. در‌این حالت، فایل‌های اصلی دیتابیس مانند Data Files ،Redo Logs و Control Files بدون هیچ تغییری کپی می‌شوند. چون دیتابیس غیر فعال است، هیچ کاربری به داده‌ها دسترسی ندارد و احتمال خطا یا ناهماهنگی در اطلاعات وجود ندارد. این کار موجب می‌شود اطلاعات در یک حالت پایدار (Consistent) ذخیره شوند و احتمال تغییر یا خراب شدن داده‌ها به صفر برسد.
برای مثال، در دیتابیس Oracle، وقتی سیستم در حالت Shutdown قرار دارد، مدیر می‌تواند فایل‌های داده را به‌طور‌کامل کپی کند. در‌این‌حالت، تضمین می‌شود که نسخه‌ی پشتیبان بدون هیچ ناسازگاری ذخیره شده است.
آشنایی با انواع بکاپ: سرد، گرم و نیمه‌گرم
بکاپ‌گیری در دیتابیس به سه روش اصلی انجام می‌شود: سرد (Cold)، گرم (Hot) و نیمه‌گرم (Warm). این روش‌ها از نظر وضعیت سیستم و میزان دسترسی کاربران با هم فرق دارند. انتخاب بین آن‌ها به‌طور معمول به نوع دیتابیس و نیازهای سازمان بستگی دارد.
بکاپ سرد (Cold Backup)
در بکاپ سرد، دیتابیس یا سیستم به‌طور کامل خاموش می‌شود. در این حالت، کاربران هیچ دسترسی‌ای ندارند و همه‌ی فایل‌ها در وضعیتی پایدار کپی می‌شوند. این روش اگرچه به Downtime نیاز دارد، اما یکی از امن‌ترین روش‌ها برای جلوگیری از ناسازگاری داده‌هاست.
بکاپ گرم (Hot Backup)
این‌جا دیتابیس روشن و فعال است. کاربران هم‌چنان به داده‌ها دسترسی دارند و هم‌زمان فرآیند بکاپ‌گیری انجام می‌شود. ابزارهایی مانند RMAN در Oracle یا XtraBackup در MySQL اغلب برای این کار استفاده می‌شوند. مزیت اصلی بکاپ گرم، متوقف نشدن سرویس‌هاست؛ هرچند احتمال ناسازگاری داده‌ها بیش‌تر خواهد بود.
بکاپ نیمه‌گرم (Warm Backup)
این روش حالتی بین سرد و گرم است. دیتابیس روشن می‌ماند اما دسترسی کاربران محدود می‌شود (Restricted Mode). در این شرایط، ریسک ناسازگاری کم‌تر از بکاپ گرم است، ولی باز هم نیاز به محدودیت‌های موقتی دارد. در MySQL بیش‌تر وقت‌ها با استفاده از Replication انجام می‌شود.
برای آشنایی کامل با انواع بیش‌تر بکاپ‌ها پیشنهاد میکنیم مطلب انواع بکاپ را مطالعه کنید.
مقایسه سه روش بکاپ
| نوع بکاپ | وضعیت سیستم | دسترسی کاربر | مثال ابزار |
| بکاپ سرد (Cold) | آفلاین (سیستم خاموش) | بدون دسترسی | کپی فایل‌های دیتابیس در حالت Shutdown |
| بکاپ گرم (Hot) | آنلاین (سیستم فعال) | دسترسی کامل | RMAN در Oracle ،XtraBackup در MySQL |
| بکاپ نیمه‌گرم (Warm) | آنلاین ولی غیرفعال (Restricted) | محدود | Replication در MySQL |
بکاپ، بیش‌تر برای بازگردانی داده به‌کار می‌رود و تضمین می‌کند که اطلاعات از دست نروند. اما این کافی نیست. چون در بسیاری از مواقع فقط داشتن داده کافی نیست و لازم است سیستم هم‌چنان بدون وقفه در دسترس بماند. به‌همین‌خاطر است که باید بدانیم Failover چیست؟ و چه‌طور با جابه‌جایی خودکار سرویس‌ها در زمان خرابی، دسترس‌پذیری سیستم حفظ می‌شود.
مزایای بکاپ سرد
بکاپ سرد به‌خاطر نحوه‌ی انجامش، مزایای قابل توجهی دارد که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان این‌طور خلاصه کرد:
1. امنیت بالا
چون سیستم در زمان بکاپ آفلاین است، امکان آلوده شدن به ویروس، هک یا تغییرات ناخواسته تقریبن صفر می‌شود.
2. ثبات داده‌ها
تمام داده‌ها در حالت خاموش بودن سیستم کپی می‌شوند و همین موضوع باعث می‌شود فرآیند ریکاوری بدون مشکل ناسازگاری یا داده ناقص انجام شود.
3. هزینه کم‌تر
برای گرفتن بکاپ سرد اغلب به سخت‌افزار یا نرم‌افزارهای پیچیده نیاز نیست و به‌همین‌خاطر است که هزینه‌ی نهایی پایین‌تر از روش‌هایی مانند بکاپ گرم باشد.
4. کاربرد در سناریوهای خاص
این روش بیش‌تر برای سیستم‌هایی مناسب است که حیاتی و پرکاربرد نیستند یا در محیط‌های تست استفاده می‌شوند، چون نیاز به توقف کامل سیستم دارد.
در‌عین‌حال، باید توجه داشت که بکاپ به‌تنهایی همیشه پاسخ‌گوی نیاز کسب‌وکارها نیست. در شرایطی که وقفه در سرویس می‌تواند خسارت زیادی ایجاد کند، استفاده از یک راهکار بازیابی از بحران در کنار بکاپ سرد می‌تواند تداوم فعالیت سیستم‌ها را تضمین کند.
معایب بکاپ سرد
با وجود تمام مزایای بکاپ سرد، این روش محدودیت‌هایی هم دارد. در این بخش، به معایب و چالش‌های بکاپ اشاره میکنیم:
1. نیاز به زمان توقف (Downtime)
چون باید سیستم خاموش شود، برای سرویس‌های ۲۴/۷ مانند فروشگاه یا بانک مناسب نیست.
2. تاخیر در ریکاوری
با Crash یا خرابی سرور، برگرداندن داده‌ها زمان‌بر است و اگر بکاپ فقط محلی باشد حتا خطر از دست رفتن کامل وجود دارد.
3. پوشش ندادن تغییرات اخیر
تنها تا لحظه‌ی خاموشی نسخه‌برداری می‌شود و همه‌ی تراکنش‌های بعدی از دست می‌روند.
در مقایسه با بکاپ گرم، بکاپ سرد پایدارتر است ولی کند و انعطاف‌ناپذیر، درحالی‌که بکاپ گرم سریع‌تر اما پرریسک‌تر محسوب می‌شود.
نحوه انجام بکاپ سرد
بکاپ سرد به‌خاطر نیاز به خاموش‌کردن کامل دیتابیس، بیش‌تر در شرایطی به‌کار می‌رود که اولویت با امنیت و ثبات داده‌ها باشد. روش انجام آن برای سیستم‌های مختلف کمی متفاوت است:
بکاپ سرد در Oracle
- اجرای دستور Shutdown و خاموش کردن کامل دیتابیس.
- کپی‌کردن فایل‌های اصلی شامل Data Files ،Control Files و Redo Logs در یک مسیر امن.
- روشن‌کردن مجدد دیتابیس با دستور startup.
بکاپ سرد در MySQL
- خاموش کردن سرور MySQL.
- کپی فایل‌های حیاتی مانند ibdata1 و فایل‌های جداول با پسوند .ibd.
- پشتیبان‌گیری از فایل تنظیمات My.Cnf.
نکات امنیتی بکاپ سرد
- ذخیره‌ی نسخه‌ی بکاپ روی External Drive برای حفاظت در برابر خرابی سخت‌افزار.
- انتقال نسخه‌ای از بکاپ به Off-Site Storage برای جلوگیری از ریسک‌های محلی (مانند آتش‌سوزی یا سرقت).
ابزارهای بکاپ سرد
- در Oracle، استفاده از RMAN برای بکاپ سرد توصیه می‌شود.
- در MySQL امکان استفاده از Mysqldump با تنظیمات مخصوص وجود دارد تا فرآیند بکاپ سرد کامل‌تر انجام شود.
جمع‌بندی
بکاپ سرد یکی از قدیمی‌ترین و در‌عین‌حال مطمین‌ترین روش‌های محافظت از داده‌هاست. آفلاین بودن این روش باعث می‌شود خطراتی مانند حملات سایبری، ویروس‌ها یا خطاهای سیستمی کم‌ترین تاثیر را روی نسخه‌ی پشتیبان بگذارند. هم‌چنین، به‌خاطر سادگی فرآیند، هزینه‌ی نگه‌داری آن نسبت به سایر روش‌ها پایین‌تر است و همین ویژگی‌ها آن را به گزینه‌ای قابل‌اعتماد برای ذخیره‌سازی بلندمدت تبدیل کرده است.
با‌این‌حال، محدودیت‌هایی مانند نیاز به توقف کامل سیستم و از‌دست‌رفتن تغییرات بین زمان خاموشی و راه‌اندازی مجدد، باعث می‌شود که بکاپ سرد برای سرویس‌هایی که حساس و به‌طور‌دایم فعال هستند چندان مناسب نباشد. بنابراین، انتخاب این روش باید بر‌اساس نوع کسب‌وکار و اهمیت دسترس‌پذیری داده‌ها انجام شود. در بسیاری از موارد، استفاده‌ی ترکیبی از بکاپ سرد در کنار روش‌های گرم یا نیمه‌گرم می‌تواند توازن مناسبی میان امنیت و سرعت بازیابی ایجاد کند.
